تنوع مورفولوژیکی و زراعی توده های بومی پیاز ایران

به منظور تعیین تنوع ژنتیکی توده های بومی پیاز ایران، بذر 20 توده بومی به همراه دو رقم هیبرید در آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی طی دو سال کشت شد. در این بررسی عملکرد تک بوته، وزن خشک پیاز، درصد ماده خشک پیاز، قطر پیاز، طول پیاز، مواد جامد محلول، تعداد مرکز، شاخص شکل، تعداد برگ، طول برگ و تعداد لایه خوردنی مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که میان توده ها از نظر کلیه صفات مورد بررسی تنوع وجود دارد. بر اساس تجزیهء خوشه ای، 20 توده بومی و دو هیبرید پیاز در چهار گروه قرار گرفتند. گروه بندی بر اساس صفات مورفولوژیکی انطباقی با گروه بندی جغرافیایی ارقام نداشت. درتجزیه به مولفه های اصلی، سه مولفهء اول 42/83 درصد از تنوع فنوتیپی داده ها را تبیین کردند. در مولفهء اول عملکرد ماده خشک، قطر پیاز، طول برگ، عملکرد تک بوته، تعداد برگ، مواد جامد محلول و درصد ماده خشک در جهت مثبت و شاخص شکل در جهت منفی سهیم بودند. در مولفه دوم طول پیاز، تعداد لایه خوردنی، شاخص شکل و تعداد برگ در جهت مثبت و مواد جامد محلول و درصد ماده خشک در جهت منفی سهیم بودند. بنابراین ژنوتیپ های با مولفه اول بیشتر دارای عملکرد بالاتر بوده و ژنوتیپ های با مولفه دوم بیشتر بازار پسندتر و برای مصرف تازه خوری مناسب تر هستند. تجزیه علیت نشان داد که قطر پیاز بیشترین اثر مستقیم و مثبت را بر عملکرد پیاز دارد. اثر غیر مستقیم طول برگ و تعداد برگ نیز از طریق قطر پیاز برعملکرد قابل توجه بود. بنابراین گزینش بوته های با طول برگ بیشتر که دارای قطر و طول پیاز زیادتری هستند، می تواند در اصلاح برای افزایش عملکرد پیاز مفید باشد. با توجه به پایین بودن درصد ماده خشک در توده های بومی مورد بررسی، این توده ها برای استفاده در صنایع فرآوری مناسب نبوده و مصرف تازه خوری دارند.